Złoty Las

Złoty Las (Goldener Wald) – las zakupiony w 1351 roku przez miasto Świdnicę od spadkobierców Johannesa von Schwenkenfelda. Graniczył z Lasem Mieszczańskim (Bürger-Wald), podarowanym miastu przez księcia wrocławskiego Henryka III (w dokumencie z 1276 roku książę Henryk IV potwierdził darowiznę swego ojca). Na XIX-wiecznych mapach niemieckich Złoty Las lokalizowano na południe od drogi łączącej miejscowość o tej samej nazwie z Dziećmorowicami, po jej przeciwnej stronie – Las Szpitalny (Hospital-Forst), natomiast Las Mieszczański na północny-wschód od drogi Złoty Las – Modliszów. Obecnie nazwą Złoty Las określany jest obszar po obu stronach drogi Lubachów – Modliszów, należący do Nadleśnictwa Świdnica.
    Nazwę Złoty Las (w przeszłości Goldener Wald, Goldene Waldmühle, Nieganów) nosi również położona nad Złotym Potokiem (Goldener Bach), lewym dopływem rzeki Bystrzycy, część wsi Lubachów w gminie Świdnica, wcześniej kolonia Lubachowa, niegdyś także Modliszowa. Po II wojnie światowej miejscowość nosiła nazwę Nieganów, obowiązującą do 1996 roku.
    Uważa się, że zarówno dawna nazwa lasu, jak i potoku pochodzi od wypłukiwanych na tym obszarze okruchów złota, wykorzystywanego być może także do bicia w połowie XIV w. świdnickich florenów. Wiadomo, że roboty górnicze w okolicach Bystrzycy Górnej prowadzono od średniowiecza, nie sposób jednak ustalić dokładnej daty ich rozpoczęcia. Zainteresowanie pozyskiwaniem rud metali na tym terenie nasiliło się w XVI wieku. Poszukiwania górnicze miały miejsce w Dziećmorowicach, Modliszowie, Lubachowie, Bystrzycy Górnej i Złotym Lesie, a wydobyta ruda trafiała do huty w Złotym Lesie. W 1539 roku Ernst Schaffgotsch z Pogorzały wystąpił do cesarza z prośbą o zezwolenie na poszukiwanie złóż rud i założenie kopalń w świeżo zakupionych posiadłościach ziemskich w Lubachowie i Bystrzycy. W dokumencie wymieniony został, jako obszar rudonośny, m. in. masyw góry Popek w Złotym Lesie. Pierwsza wiadomość o robotach górniczych w Bystrzycy Górnej pochodzi z 1545 roku.
    W latach 1739 -1744 była tu czynna kopalnia rud srebra i ołowiu Christinenglück, założona przez hrabiego Hochberga z Książa, przemianowana w 1772 r. na kopalnię Victor Friedrich. Ta z kolei została zamknięta w 1785 roku ze względu na straty, jakie przynosiła. W 1810 roku z inicjatywy komendanta garnizonu w Świdnicy generała-majora Friedricha Adolfa von Kalckreutha utworzono nowe gwarectwo z koncesją na obszar byłej kopalni Victor Friedrich. Nową kopalnię nazwano Wilhelmine. Przetrwała zaledwie 8 lat. W 1844 roku na jej miejscu założono kopalnię rud cynku, której nadano imię Beate. Po kilku latach kopalnia upadła. Stare wyrobiska, na które wówczas górnicy natrafili podczas robót, świadczyły o istnieniu w tym miejscu starszej kopalni. Do dnia dzisiejszego na Widnej Górze są zachowane czytelne ślady prac górniczych.
    Na terenie huty w Złotym Lesie z początkiem XIX wieku uruchomiono tartak i stolarnię, które funkcjonowały jeszcze w latach 50-tych XX wieku oraz młyn zbożowy, wykorzystujący, podobnie jak tartak, wodę z dawnej młynówki. Młyn był użytkowany do 1932 roku przez mistrza młynarskiego Adolfa Titze. Od wdowy po nim młyn przejął mistrz młynarski Franz Widera, który prowadził go do końca II wojny światowej. Do huty w Złotym Lesie należał również budynek dawnego gwarectwa rud srebra i ołowiu z 1780 roku. Pełnił on w swej historii funkcje mieszkalną i pensjonatu.  
    Połowa XIX wieku, to zmierzch lokalnego górnictwa i wzrost zainteresowania walorami turystycznymi malowniczej doliny Złotego Potoku. W przewodniku turystycznym z 1869 roku, jako cel wycieczki ze Świdnicy „w góry” wymieniany jest Złoty Las i miejscowa „w najwyższym stopniu skromna gospoda”. Popularność Złotego Lasu, jako celu wycieczek, rosła w szybkim tempie. Jeszcze w 1886 roku pisano  o „ zacisznej, położonej nad małym strumykiem, gospodzie Goldene Waldmühle, a już cztery lata później powstała Villa zur Erholung, zaś  Goldene Waldmühle została rozbudowana i poszerzyła swoją ofertę o możliwość  wynajmowania latem pokoi. Oba obiekty wybudował Wilhelm Krohe (1843 – 1912), mistrz budowlany, wykonawca wielu budynków użyteczności publicznej w Świdnicy. Z relacji jego córki, Elisabeth Thiessen z domu Krohe, wynika, że  oba obiekty w samym środku Złotego Lasu: Villa i Mühle, powstały jako jego własność, a zajazd Goldene Waldmühle był naszym najpiękniejszym spośród wszystkich miejscem pobytu.
    W materiałach ze spisu powszechnego z 1895 roku Złoty Las wymieniony jest jako część wsi Modliszów w powiecie świdnickim, z trzema budynkami i 23 osobami. Na kartce pocztowej z 1900 roku widać już kompleks pięciu budynków wraz z kilkoma mniejszymi szopami, a opodal następne budynki – tartak i willę Knappe. Krótko po 1900 roku budynek stojący przed zajazdem został zburzony, żeby umożliwić gościom lepszy widok. Ale przede wszystkim zajazd Goldene Waldmühle został poszerzony poprzez dobudowanie obszernej sali i wielką, pokrytą dachem, werandę. Zajazd był w tym czasie prowadzony przez restauratora Carla Welza, wymienianego w Przewodniku po Górach Wałbrzyskich i Sowich wydanego w 1900 roku w Wałbrzychu. Czytamy w nim m. in.: Krótko przed Lubachowem dochodzi się do gospody Goldene Waldmühle oferującej  niewyszukane, ale smaczne i niedrogie potrawy. Jeśli większe grupy wcześniej zaawizują swoje przybycie, przygotowywany jest na ich życzenie bogatszy poczęstunek. Złoty Las jest ulubionym celem wycieczek świdniczan, jak również wałbrzyszan. Kilka lat później zajazd Goldene Waldmühle został przejęty przez Alberta Frömla, który prowadził go co najmniej do roku 1923, a od ok. 1930 roku zajazd należał do Otto Tschirpkego.  
    W latach 30-tych XX wieku powstał w Złotym Lesie przystanek linii komunikacji publicznej łączącej Wałbrzych, poprzez Dziećmorowice, z Zagórzem Śląskim. W czerwcu 1939 roku miało miejsce uroczyste otwarcie nowo wybudowanej drogi łączącej Złoty Las z Modliszowem. W latach 1948 – 1953 Złoty Las i jego okolice były terenem intensywnych poszukiwań, przez geologów radzieckich, a później polskich, rud uranu.   
    Po II wojnie światowej w byłym zajeździe Goldene Waldmühle mieścił się ośrodek wypoczynkowy Żarowskich Zakładów Materiałów Ogniotrwałych w Żarowie, rozbudowany i zmodernizowany w latach 80-tych. Organizowano w nim m. in. kolonie letnie, łączące wypoczynek dzieci z leczeniem chorób górnych dróg oddechowych. Obecnie, w całkowicie przebudowanym budynku, znajduje się nowoczesny hotel z restauracją i salą konferencyjną.
    W połowie lat 70-tych XX wieku u zbiegu dróg z Dziećmorowic i Modliszowa powstał, przy współudziale zakładów pracy ze Świdnicy i powiatu, Ośrodek Wypoczynku Świątecznego. Inwestycję realizował Świdnicki Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku. Powierzchnia ośrodka wynosiła 2,3 ha, z czego zbiornik wodny miał 1,25 ha, przy głębokości do 5 m. Cieszył się on ogromną popularnością, zwłaszcza wśród mieszkańców Świdnicy i Wałbrzycha. Funkcjonował do 2003 roku. Aktualnie teren dawnego ośrodka należy do inwestora prywatnego.  
    Przez Złoty Las biegnie Szlak Zamków Piastowskich. Idąc nim w kierunku Zagórza Śląskiego, natrafimy na kamienny słup z wyrytym krzyżem. W jego pobliżu znajduje się wzniesienie zwane Zamkową Górą. Z miejscem tym związana jest legenda, wg której na wzgórzu wznosiła się siedziba rycerza rozbójnika Rajmunda Goldfingera. Gdy narodziła mu się córka, na chrzciny zaproszono rusałkę mieszkającą w studni. Jako podarek chrzcielny przekazała ona jabłko piżmowe, które mogło spełnić kilka życzeń. Po śmierci matki dziewczynki rycerz ożenił się ponownie. Macocha zaniedbywała swoje obowiązki i dziewczynką zajęła się rusałka, będąca jej chrzestną matką. Po pewnym czasie mieszczanie świdniccy zdobyli zamek rycerza rozbójnika, jednak dziewczynie udało się zbiec do Czech, wykorzystując cudowne właściwości podarowanego jabłka. W Czechach wyszła za mąż za bogatego szlachcica, jednak rodzina męża nie była jej przychylna. Dziewczyna, ponownie wykorzystując moc cudownego jabłka, powróciła do spustoszonych stron rodzinnych. Zachowany krzyż jest wg legendy miejscem pochówku matki dziewczyny.
    Przy drodze Złoty Las – Lubachów stoi kamienny słup o wysokości ok. 2 m. W górnej jego części wyryto równoramienny krzyż, pod nim znajduje się puste miejsce (pierwotnie był tam umieszczony herb Świdnicy), a jeszcze niżej napis „Wildsäule, erneuert 1854” (słup dzikiego zwierza, odnowiony 1854). Podczas odbywających się w lesie polowań pod słup znoszono ubitą zwierzynę. Był on miejscem zbiórki myśliwych, którzy po zakończeniu polowania organizowali w tym miejscu wesołe biesiady. Wcześniej w jego pobliżu, lecz po drugiej stronie drogi, stał drewniany słup, który pełnił taką samą funkcję.
    Walory przyrodnicze Złotego Lasu sprzyjały podjętej w 1998 roku przez Lasy Państwowe introdukcji bobrów. Jej rezultatem jest przywrócenie populacji zwierząt na tym terenie.