Zabytki archeologiczne z terenu Świdnicy

Pierwsza wiarygodna pisana wzmianka o Świdnicy pochodzi dopiero z 1249 r. Nie oznacza to jednak, że dopiero w pierwszej połowie XIII w. obszar, który ona zajmuje został zasiedlony przez ludzi. Najstarsze ślady osadnictwa z terenu miasta pochodzą z neolitu (ok. 4600-1800 p.n.e.). Z okresu tego znaleziono m.in. toporki kamienne (ul. Strzelińska, ul. Bobrzańska, ul. Wałowa, Kraszowice) oraz naczynie gliniane z około 2000 r. p.n.e. Na nie natrafiono podczas kopania w 1937 r. studni na terenie ówczesnej fabryki sprzętu gimnastycznego, sportowego oraz zabawek Hugo Roithnera przy dzisiejszej ul. Bystrzyckiej 34 (obecnie zakład „Diora Świdnica”).
Znacznie liczniejsze i cenniejsze zabytki pochodzą z epoki brązu (1800-650 p.n.e.) oraz z okresu halsztackiego (650-400 p.n.e.). Na pierwszym miejscu należy tu wspomnieć słynną świdnicką zapinkę (fibulę). Wykonano ją z brązu i jest ona datowana na okres 1000-800 p.n.e.  Została znaleziona w 1806 r. przy dzisiejszej ul. Esperantystów (w pobliżu cmentarza żydowskiego). Zapinka ta jest zaliczana do cenniejszych tego typu zabytków w Europie Środkowej. Obecnie jest ona eksponowana w Muzeum Dawnego Kupiectwa jako depozyt z Muzeum Archeologicznego – Oddziału Muzeum Miejskiego Wrocławia. W 1934 r. w parku przy ul. Śląskiej (w pobliżu hali sportowej) znaleziono niewielką figurkę zoomorficzną (mającą kształt zwierzęcia), ma ona około 5 cm długości. Figurkę wykonano z brązu i jest ona datowana na okres 800-500 p.n.e. Pierwotnie znajdowała się prawdopodobnie na wzgórzu przy ul Bystrzyckiej, skąd z piaskiem wybranym z tamtejszej żwirowni została przetransportowana w miejsce znalezienia. Figurka ta świadczy o kontaktach miejscowej ludności z ludnością kultury halsztackiej z terenu dzisiejszej Austrii, gdzie tego typu zabytki licznie występują.
Prace ziemne prowadzone w Świdnicy przyczyniły się do odkrycia kilku cmentarzysk ciałopalnych. Na pierwsze natrafiono ok. 1760 r., najpewniej podczas sypania szańców podczas jednego obleżęń Świdnicy w trakcie wojny siedmioletniej, na wspomnianym już wzgórzu przy ul. Bystrzyckiej, zwanym dawniej Piaskową bądź Krowią Górą.
W 1854 r. podczas budowy linii kolejowej ze Świdnicy do Dzierżoniowa odkryto na terenie dzisiejszej stacji kolejowej Świdnica Kraszowice groby ciałopalne. Na początku XX w. dokonano przebudowy tej lini i przeprowadzono wówczas prace wykopaliskowe (1903 r.). Natrafiono wtedy na ponad 30 grobów. Były to pochowki ludności kultury łużyckiej. Są one datowane na schyłek epoki brązu – początek epoki żelaza (800-500 p.n.e.).
W 1863 r. rozpoczęto w Świdnicy budowę gazowni miejskiej przy obecnej ul. Wrocławskiej. Podczas prac ziemnych znaleziono kolejne cmentarzysko ciałopalne. Wykopano wówczas około 20 grobów popielnicowych. Niestety wszystkie te zabytki zaginęły i nie ma bliższych danych o tym stanowisku archeologicznym. Wiadomo jedynie, że odnaleziono resztki kości oraz ceramikę malowaną w czerwone pasy. Pozwala to datować to cmentarzysko na lata 650-500 p.n.e.
Kolejne cmentarzysko zostało odnalezione podczas prac rolnych w pobliżu strzelnicy przy ob. ul. W. Sikorskiego (na terenie dzisiejszych ogrodów działkowych pomiędzy ul. Pogodną i wspomnianą strzelnicą). Na stanowsku tym przeprowadzono w 1959 r. prace wykopaliskowe. Wykopano wówczas dwa groby ciałopalne ludności kultury łużyckiej z V okresu epoki brazu (800-650 p.n.e.).
Inne cmentarzysko ciałopalne znajdowało się na terenie pól należących do Słotwiny, bezpośrednio w pobliżu granicy administracyjnej miasta – przy drodze polnej prowadzącej od ul W. Sikorskiego do Milikowic. Odkryto na nim 50 grobów ludności kultury łużyckiej z IV okresu epoki brązu – okresu halsztackiego (1000-400 p.n.e.) oraz ceramikę ludności kultury przeworskiej z ok. 400 p.n.e.
Z ludnością kultury łużyckiej związane jest również odkryte w 1983 r., podczas badań powierzchniowych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski, stanowisko na Wzgórzu Grębosz przy ul. Pogodnej. Znaleziono tam ceramikę z IV-V okresu epoki brązu (1000-650 p.n.e.).
Na początku XIX w. natrafiono na skarb figurek z okresu rzymskiego. Znajdował się on pomiędzy kościołem parafialnym pw. św. Stanisława i św. Waclawa i murem miejskim. Znaleziono wówczas m.in. figurki z brązu Apolla i Izydy oraz fallusy. Skarb ten świadczy o kontaktach zamieszkalej tu ludności ze światem śródziemnomorskim. Poświadczają to znaleziska monet rzymskich znajdowane w różnych miejscach miasta oraz z jego okolic. Na jedną z nich natrafiono podczas budowy w poł. XVII w. Kościoła Pokoju. Na początku lat 90-tych dwudziestego wieku w Bagieńcu odnaleziono srebrny denar cesarza Marka Trajana.
W 1876 r. odnaleziono we wschodniej części miasta (być może na wzgórzu przy ul. Bystrzyckiej) fragment naszyjnika w kształcie korony. Jest on datowany na okres 125 p.n.e. – początek naszej ery.
Brak jest obecnie w Świdnicy znalezisk archeologicznych z wczesnego średniowiecza, jednak w okolicach miasta występują stanowiska z tego okresu, a najbardziej znanym jest grodzisko w Grodziszczu oraz w Nowym Jaworowie.
Omawiając stanowiska archeologiczne z terenu Świdnicy warto wspomnieć o tzw. gródku stożkowatym z okresu średniowiecza. Znajduje się on przy ul. Kliczkowskiej, na terenie dawnej Świdnickiej Fabryki Urządzeń Przemysłowych. Niestety do dnia dzisiejszego nie został przebadany i nie do końca jest pewne, czy jest to obiekt tego typu.