O nyskich stemplach i korcu

W listopadzie 2010 r. w Muzeum Powiatowym w Nysie na wystawie pokazującej eksponaty po konserwacji rozpoznałem stemple do wypalania wzorcowania i legalizacji na miarach

nasypnych (zbożowych). Były to: stempel z jednostką miary wyrażoną napisem wersalikiem SCHEFFEL. (MNa/RA 684); stempel z odręcznym napisem Scheffel (MNa/RA 685), stempel z podwielokrotną miary 1/8 (MNa/RA 686); stempel z godłem – pruskim orłem z wpisaną literą W (MNa/RA 687) oraz stempel z datą 1844 (MNa/RA 688). Stemple stanowią, ze względu na czas powstania, dwa zespoły. Starsze, sprzed 1816 r., to: Scheffel, 1/8 oraz z godłem, którego litera W (Wratislawia) wyraża przynależność do wrocławskiej służby miar. W 1816 r. w Nysie powstał urząd miar podległy okręgowi rejencji w Opolu. Stemple, które pochodzą najprawdopodobniej z tego samego okresu to: SCHEFFEL. i 1844.

Stemple z okresu metrycznego (po 1875 r.) można spotkać w kolekcjach muzealnych. Do tej pory jednak nie spotkałem stempli z okresu przedmetrycznego. Należy stwierdzić, że są niezwykle rzadkie. Zgodnie z ówczesnym prawem po wprowadzeniu nowych miar musiały być do nich dostosowane używane wcześniej w obrocie handlowym wagi, odważniki, pojemniki oraz miary długości, a fakt ten potwierdzony był stemplem. Tego wymagała pragmatyka legalizacyjna, która wytworzyła się wyniku działań władz miejskich, później państwowych urzędów miar. Pruski Edykt względem powszechnego ustanowienia miar i wag z 1796 r. nakazywał „Wszelkie miary i gwichty muszą bydź przez którąkolwiek z Kommissyi, do stemplowania (…) wyznaczonych (…) przez wyciśnięcie stempla na to ustanowionego, za sprawiedliwe uznane”. Miarę do suchych produktów legalizowano więc poprzez wypalenie na pobocznicy i w dnie za pomocą stempla, na którym zgodnie z edyktem „iest herb nasz Krolewski to iest Orzeł, a potem nazwa miasta (…) i rok w którym stemplowanie się stało”. Żadnych innych miar „Oprócz prawdziwie stemplowanych (…) pod karą rozbicia i zruynowania onych” nie wolno było używać.

W zbiorach Muzeum Dawnego Kupiectwa znajdują się pojemniki (naczynia), zwane korcami „do pomiaru produktów sypnych” wykonanych według Edyktu z 1796 r., Reglementu z 1806 r. Wśród nich jest miara (MDK-M-1398), którą wykonano w Nysie.

Rozpoznałem, że jej wzorcowanie wypalono na pobocznicy za pomocą stempla Scheffel (MNa/Ra 685). Obok wypalono także ½ oraz słabo widoczny napis [N]eiss[e]. Brak daty. Z fizycznych pomiarów wynika, że pojemność miary waha się między 28-30 l. Może to świadczyć o dostosowaniu pojemności miary do zmieniających się regulacji prawnych i co za tym idzie jednostek: nyskiej, wrocławskiej i berlińskiej (pruskiej). Trudno dziś ustalić, w jakiej pierwotnie jednostce wywzorcowano ten obiekt. Nyska miara zbożowa, zwana nyskim czynszowym korcem biskupim (der neisser bischöfliche Zinßscheffel), według Tabeli redukcyjnej dawnej miary zbożowej wg miary wrocławskiej w kamerze wrocławskiej z 1751 r., była większa od wrocławskiego korca o „1 Metze 3 ¼ Mässel”. Pojemność korca wrocławskiego wynosiła 74,9 l, stąd też nyski korzec miał 83,2 l. Ich ½ to odpowiednio 37,4 l oraz 41,6 l. Bliższa ostatecznej pojemności tego obiektu jest pojemność połowy korca wrocławskiego. Po wprowadzeniu 16 maja 1816 r. w całym państwie pruskim miar berlińskich, miary użytkowe musiały zostać wytworzone wg określonych parametrów „Der Berliner Scheffel soll (…) zwei und zwanzig preußische Zoll im Lichten weit seyn” lub dostosowane do nowej miary. W przypadku tego obiektu zamierzony efekt uzyskano poprzez przesunięcie górnej obręczy oraz wymianę dna, na którym wypalono za pomocą stempli: NEISSE, pośrodku słabo widoczne godło, SCHWEIDNITZ oraz słabo czytelną datę 18(52?). Nastąpiła więc nie tylko zmiana pojemności tego pojemnika, ale także wtórna legalizacja w Świdnicy. Nyski korzec ze stemplami oraz pięćdziesięcioma eksponatami ze zbiorów Muzeum Dawnego Kupiectwa będzie można podziwiać od czerwca do września b. r. na wystawie Ziarnko do ziarnka aż zbierze się miarka przygotowanej przez Tadeusza Fercowicza w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

dr Radosław Skowron

O nyskich stemplach i korcu

Godziny otwarcia

MAJ - WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK - KWIECIEŃ

Ceny biletów