Kalendarium dziejów Świdnicy (lata 1526-1740). Część II – od 1627 r. do 1740 r.

1627
– Cesarz Ferdynand w drodze represji anulował dotychczasowe przywileje Czech, zniósł List majestatyczny oraz wydał Verneuerte Landesordnung (Odnowiony Statut Krajowy), ustanawiający Czechy i związane z nimi kraje, a więc i Śląsk, królestwem dziedzicznym. Prawo wybierania króla przez stany zachowano tylko na wypadek wymarcia dynastii Habsburgów. Kompetencje sejmu krajowego ograniczono tylko do niektórych spraw finansowych, kancelarię nadworną przeniesiono z Pragi do Wiednia, stopniowo likwidowano język czeski w administracji, skonfiskowane w drodze represji dobra nadawano katolikom, głównie rodzinom niemieckim.

– Piętnastotysięczna armia Wallensteina ponownie na utrzymaniu mieszczan świdnickich przez 4 dni.

1627–1630
– Okres pacyfikacji politycznej i religijnej Śląska. Wprowadzenie kontrreformacji, odrzucenie przez cesarza ugody drezdeńskiej. Represyjne kwaterunki dragonów księcia opawskiego Karola Lichtensteina (tzw. dragonady) w księstwach głogowskim, świdnicko-jaworskim, ziębickim oraz państwie sycowskim.

1628–1629
– Szczególne nasilenie działań kontrreformacyjnych w Księstwie Świdnicko-Jaworskim; główny rzecznik kontrreformacji – starosta królewski Jan Henryk Bibran.

1629 1 I –1630 1 I
– Pobyt w Świdnicy dragonów Lichtensteina pod dowództwem Karola Hannibala hr. von Dohna jako środek represyjny mający na celu przywrócenie katolicyzmu. Protestantom odebrano i zwrócono katolikom wszystkie kościoły, innowierców zmuszano do udziału w nabożeństwach katolickich. Zamknięto ewangelicką szkołę łacińską. Powołano nową, całkowicie katolicką radę miejską. Wobec protestantów dopuszczano się gwałtów i grabieży. Wypędzono ewangelickich duchownych, natomiast do miasta przybyli pierwsi jezuici, którzy z niewielkimi przerwami mieli tu pozostać aż do kasaty zakonu w 1776 r. Jedynym sposobem uniknięcia prześladowań było przejście na katolicyzm.

1629
– Pierwsze przedstawienie teatru jezuickiego w Świdnicy.

1630
– Przystąpienie do wojny Szwecji w niewielkim stopniu poprawiło sytuację protestantów śląskich.

1632
5 XI
Do Świdnicy w wyniku zwycięskiej kampanii wkroczyły wojska protestanckie. Miasto musiało znów zakwaterować 3–4 tys. ludzi. Trzy dni później jednak, w praktycznie nierozstrzygniętej bitwie pod Lützen w Saksonii, zginął król szwedzki Gustaw Adolf. Aktywność sił protestanckich osłabła, katolicy zaczęli odzyskiwać stracone obszary.

1633
18 V
Potężny pożar strawił całą południowo-zachodnią część miasta wraz z przedmieściami. Ogień zniszczył w sumie 344 budynki, w tym folwark dominikanów, kościoły św. Mikołaja i św. Michała wraz komandorią Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, szpital dziecięcy, łaźnie i rzeźnię miejską. Ze skutkami oblężenia, które nastąpiło latem, miasto utraciło około 800  budynków.

VII–VIII
Oblężenie Świdnicy przez wojska cesarskie pod dowództwem Wallensteina. Dnia 6 VII dla wsparcia obrońców miasta przybyła pod Świdnicę armia szwedzko-sasko-brandenburska. Rozłożyła się ona obozem w pobliżu wsi Stary Jaworów, Sulisławice, Zawiszów, Bolesławice i Wierzbna. Niedaleko tej ostatniej wybudowano umocnienia na pobliskim wzgórzu. Cesarski dowódca Albrecht von Wallenstein nakazał usypanie szańców na wzgórzu Kuhberg (Krowia Góra – wzniesienie przy ul. Bystrzyckiej w Świdnicy). Do walki pomiędzy wrogimi armiami jednak nie doszło, wręcz przeciwnie, zawarto zawieszenie broni na cztery tygodnie. Podczas jego ratyfikacji 20 sierpnia na tzw. Zielonym Polu (znajdowało się ono pomiędzy Pszennem i Świdnicą) został śmiertelnie zraniony strzałem z pistoletu przez nieznanego sprawcę dowódca jednego z regimentów wojsk ewangelickich, książę Ulrich – następca tronu duńskiego. Przewieziono go do Świdnicy, gdzie najbliższej nocy zmarł. Głód i zaraza, przyniesiona prawdopodobnie przez wojska cesarskie, spowodowały w mieście śmierć ok. 17 tys. osób, zarówno wojskowych jak i cywilnych, które szukały tu schronienia. W wyniku rozejmu zawartego 20 VIII Wallenstein zajął miasto. Dramatyzm tych dni przedstawił świdnicki pastor Friedrich Scholz w swym utworze napisanym w języku niemieckim, częściowo wierszem, częściowo prozą, pt. Ilias malorum Suidnicensium (Iliada nieszczęść świdniczan).

1634
4 VII
Konfederacja protestanckich stanów Dolnego Śląska przeciw cesarzowi pod wodzą księcia Jana Chrystiana brzeskiego. Nawiązanie współpracy z siłami szwedzkimi, saskimi i brandenburskimi.

1635
6 I
Wczesnym rankiem maruderzy pod dowództwem podpułkownika Klinkowskiego próbowali zdobyć Świdnicę. W nocy ukrył on swoich żołnierzy w piwnicach spalonych domów przed bramą Dolną i planował wtargnąć do miasta w momencie przejazdu przez bramę furmanki. Jednak jego plan został udaremniony przez straż mieszczańską, która szybko podniosła zwodzony most i otworzyła ogień do napastników. 

16 V
Cesarz Ferdynand III zawarł w Pradze pokój z Janem Jerzym I, elektorem saskim, który zdecydował się wycofać z wojny. Fakt ten wpłynął na pogorszenie sytuacji śląskich protestantów.

1637
– Nowym starostą księstwa został Jerzy Ludwik von Stahremberg. Zaznaczają się dalsze postępy rekatolicyzacji, jezuici przejęli ewangelicką szkołę łacińską (w połowie stulecia wybudowali własne kolegium).

1639–1640
– Śląsk ponownie zajęty przez oddziały szwedzkie. Zawierucha ominęła tym razem Świdnicę i Jawor. Walka między siłami szwedzkimi i katolickimi prowadzona ze zmiennym szczęściem.

1642–1648
– Na Śląsku wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Torstensona. Walki, ze zmiennym powodzeniem, będą trwały do końca wojny.

1642
– Armia Torstensona po zajęciu Jawora i Strzegomia stanęła pod Świdnicą bronioną tylko przez dwie kompanie cesarskie. Na odsiecz miastu pospieszył z Wrocławia książę von Sachsen-Lauenburg. Torstenson rozbił jego wojska 31 V w bitwie między Marcinowicami a Szczepanowem, a następnie po krótkim oblężeniu 3 VI zdobył Świdnicę. Miasto doszczętnie złupione musiało jeszcze zapłacić kontrybucję. Podczas bitwy pod Marcinowicami został ranny książę Franz Albrecht von Sachsen-Lauenburg – dowódca armii cesarskiej. Wzięto go do niewoli i przewieziono do Świdnicy, gdzie zmarł 10 czerwca.

– Podczas oblężenia Świdnicy wojska szwedzkie niemal zupełnie zniszczyły kościół pw. św. Mikołaja. Nie odbudowano go po wojnie trzydziestoletniej. Kościół został ostatecznie wyburzony w drugiej połowie XVIII w. podczas prac przy budowie twierdzy świdnickiej.

1643 XI –1644 V
– W wyniku stopniowego odzyskiwania Śląska przez wojska cesarskie doszło do kolejnego, najcięższego i zarazem ostatniego oblężenia w tej wojnie. Niewielki garnizon szwedzki stawiał zaciekły opór wojskom cesarskim pod dowództwem pułkowników Capauna i Tappa. Zarówno wojsko jak i ludność cywilna przeżywały gehennę z powodu braku żywności i opału. Miasto zostało niemal całkowicie zniszczone, z 500 domów (w obrębie murów) pozostało zaledwie 118 i to poważnie uszkodzonych. Wojska cesarskie weszły do na wskroś zrujnowanego i wyludnionego miasta dopiero 17 maja, by już w nim pozostać.

1648
24 X
Podpisanie traktatów pokojowych w Münster i Osnabrück (tzw. pokój westfalski). Postanowienia traktatu gwarantowały m.in. wolność wyznania dla katolików, luteranów i kalwinów pod warunkiem lojalności wobec państwa, ale zasada ta nie dotyczyła dziedzicznych krajów habsburskich, m.in. śląskich księstw: głogowskiego, świdnickiego i jaworskiego, w których cesarz mógł przeprowadzać rekatolicyzację. Zagwarantowano natomiast protestantom prawo do budowy trzech kościołów: w Głogowie, Jaworze i Świdnicy (postanowienie to zawarto w § 40 rozdziale V traktatu pokojowego).

I połowa XVII w.
– W Świdnicy działa w kręgu protestanckim wybitny mistyk i poeta Daniel Czepko von Reigersfeld (1605–1660), tutaj też spędza swe młode lata Maria Kunitz (1610–1664), pierwsza w Europie kobieta parająca się astronomią (mieszkała w kamienicy Pod Złotym Chłopkiem w Rynku).

połowa XVII w.
– Tragiczne skutki wojny trzydziestoletniej: zmniejszenie liczby ludności o 60% w mieście Świdnicy, o ponad 30% w Księstwie Świdnickim; ruina miast i wsi – na 77 wsi w księstwie ponad 50 częściowo lub całkowicie zniszczonych i wyludnionych, większość ziemi uprawnej leżała odłogiem; miasto Świdnica zniszczone niemal całkowicie, ruina handlu i rzemiosła; brak żywności, głód, choroby, nędza społeczeństwa; katastrofalne skutki kwaterunków i kontrybucji: obydwa księstwa zapłaciły łącznie ok. 15 905 055 florenów; zerwanie więzi społecznych, brak bezpieczeństwa, rozboje i grabieże.

1649
– Bezowocne wystąpienie stanów Księstwa Świdnicko-Jaworskiego do cesarza z prośbą o tolerancję w dziedzinie kultu religijnego.

1650
– Bezskuteczne wystąpienie stanów obydwu księstw z prośbą o pozostawienie protestantom niektórych szkół i kościołów.

1650–1651
– Wprowadzenie w kolegium jezuickim pełnego, sześcioletniego kursu nauczania.

1652
– Po długich zabiegach ewangelicy uzyskali zgodę cesarza na budowę trzech kościołów (tzw. kościoły pokoju), zagwarantowanych traktatem westfalskim: w Głogowie (jeszcze w 1651 r.), Jaworze i Świdnicy. Zezwolenie zostało jednak udzielone pod kilkoma warunkami. Kościoły musiały powstać poza obrębem murów miejskich, nie mogły mieć typowych dla tego rodzaju budowli form architektonicznych, a więc wieży czy dzwonnicy, do ich budowy nie wolno było używać materiałów trwałych, jedynie drzewa, gliny, słomy etc. Zgodę cesarza na wybudowanie świątyni w Świdnicy ewangelicy otrzymali 13 sierpnia. Dnia 23 września 1652 r. cesarskie zarządzenie zostało uroczyście ogłoszone w mieście. Do miasta przybył starosta Otto von Nostitz, generał von Monteverques oraz inne ważne osobistości. Wytyczaniem placu zajmował się pułkownik Fende. Wymierzył on czworoboczny teren szeroki na 200 kroków i gdy chciał go za skąpo odmierzyć, generał Monteverques (którego żona była ewangeliczką) rzucił laskę do znajdującego się obok tzw. czarnego rowu i zawołał: To jest tylko ziemia! Należy jej raczej trochę dodać, niż ująć. Potem wytyczono plac pod budowę kościoła – na 100 kroków długi i 50 kroków szeroki, zaś w miejsce, w którym miał stanąć ołtarz, starosta wbił pal. Plac, na którym miano wybudować świątynię, pobłogosławiono w imię Świętej Trójcy.

1653–1654
– Przeprowadzono tzw. redukcję ewangelickich kościołów polegającą na odebraniu wyznaniom reformowanym wszystkich obiektów sakralnych (w skali Śląska ponad 650). Usunięto pastorów, ewangelicy zostali zobowiązani do: świadczeń na rzecz katolickich proboszczów (aż do 1758 r.!), obchodzenia świąt katolickich, przestrzegania postów, wychowywania w duchu katolickim dzieci ze związków mieszanych; zakazano drukowania publikacji protestanckich,  urzędy i szkoły obsadzano wyłącznie katolikami. Zasady te obowiązywały w dziedzicznych księstwach śląskich przez całą II połowę XVII w.

1657
6 XI
Zakończenie budowy i odbiór świdnickiego Kościoła Pokoju (pierwsze nabożeństwo odprawiono już 24 czerwca tegoż roku).

1662
– Miasto otrzymało pierwsze międzynarodowe połączenie pocztowe z Berlinem.

1664
– Urodził sie Sigismund Hahn,  znany lekarz świdnicki, twórca nowożytnego wodolecznictwa. W czasie pobytu w Oławie syna króla Jana III, ks. Jakuba Sobieskiego, był jego przybocznym lekarzem.

1664–1667
– Budowa barokowego kolegium jezuickiego (obecnie w tym budynku mieści się Świdnicka Kuria Biskupia i parafia pw. św. Stanisława i św. Wacława).

1667
15 VII
Od uderzenia pioruna wybuchł proch przechowywany w wieży stojącej w obrębie murów miejskich w rejonie ul. Kotlarskiej. Wieża uległa zniszczeniu, zginęło 10 osób.
– Ephraim Ignatius Naso wydał we Wrocławiu swe dzieło pt. Phoenix redivivus Ducatuum Svidnicensis et Jauroviensis. Der wiederlebendige Phoenix der beiden Fuerstenthuemer Schweidnitz und Jauer ukazujące stosunki społeczno-gospodarcze księstw świdnickiego i jaworskiego w oparciu o szeroką retrospekcję historyczną.

1676
– Hrabia Christoph Wenzel von Nostitz sprowadził do Świdnicy zakon kapucynów, który osiedlił w budynkach pozostałych po zamku książęcym przy dzisiejszej ulicy Zamkowej. Na tym terenie zakonnicy wybudowali w latach 1680–1688 własny kościół i klasztor (dziś zespół kościoła zielonoświątkowego).

1680
– Gwałtowne wystąpienia chłopskie spowodowane wzrostem obciążeń i powinności w obydwu księstwach i hrabstwie kłodzkim. Największy rozmiar osiągnęły w Zagórzu Śląskim. Rozruchy stłumiono za pomocą wojska, a przywódców stracono w Świdnicy i Jaworze.

1692
– Johann Riedel (1654–1736) rozpoczął barokizację wystroju kościoła farnego (dzisiejsza katedra).

1693
– Starosta Księstwa Świdnicko-Jaworskiego von Sinzendorf funduje kolumnę Św. Trójcy.

1698
– W Świdnicy osiedlił się wybitny rzeźbiarz Georg Leonhard Weber (ok.1670–1732), twórca m.in. tzw. orkiestry niebiańskiej na chórze organowym kościoła farnego, rzeźb przedstawiających patronów bram miejskich w tymże kościele, rzeźb zdobiących rynkowe studnie oraz naroża ratusza. Weber mieszkał w Świdnicy w nieistniejącym już dziś domu u zbiegu ul. Franciszkańskiej i Pańskiej.

II poł. XVII w.
– Stopniowa odbudowa miasta i regionu. Ponowny rozwój handlu, choć nie dorównujący wcześniejszemu. Początki obrotu bezgotówkowego.

XVII w.
– Poważne zmiany ustrojowe mające na celu ograniczenie kompetencji samorządów na rzecz scentralizowanej administracji państwowej. Urząd starosty krajowego przekształcono w kolegialny urząd administracji państwowej, sejm krajowy przekształcono w konwent – organ władzy monarszej, powołano nowy urząd – kamerę – o kompetencjach skarbowo-podatkowych, wprowadzono nowy system podatkowy.

przełom XVII i XVIII w.
– Wzrost produkcji sukienniczej. W Świdnicy pracowało ponad 20 sukienników. Sukno, dzięki wysokiej jakości znajdowało duży zbyt w Polsce, Niemczech, Czechach a później i Rosji. Wielkie jarmarki na sukno i wełnę miały miejsce na św. Urbana (2 VII) i św. Galla (14 X). Ten drugi był również jarmarkiem na bydło.

– Rozwój wiejskiej, pozacechowej produkcji płótna na całym Pogórzu Sudeckim. W ówczesnym okręgu świdnickim (z rejonem Wałbrzycha) pracowało około 1200 wiejskich warsztatów tkackich oraz około 400 tzw. wykańczalników (blicharze, farbiarze, drukarze płótna).

1700
– Baron Leopold Heinrich von Garnier sprowadził do Świdnicy zakon urszulanek. Siostry mieszkały początkowo w wynajętym domu przy ul. Zamkowej, następnie zakupiły pięć domów przy ul. Kotlarskiej, a po ich wyburzeniu wybudowały w połowie XVIII stulecia kościół i klasztor. Od 1729 r. prowadziły szkołę elementarną dla dziewcząt.

1702
20 IX
Pożar, który wybuchł w pobliżu bramy Kraszewickiej, zniszczył wiele domów w jej sąsiedztwie, zwłaszcza na ulicy Rzeźniczej (dziś Spółdzielcza).

– We Wrocławiu na bazie kolegium jezuickiego utworzono uniwersytet, początkowo jako uczelnię katolicką z wydziałami teologicznym i filozoficznym. Od 24 IV 1811 uczelnia ta stała się państwowym Uniwersytetem Wrocławskim. Fakt ten zmienił zasadniczo sytuację studiującej młodzieży śląskiej.

1706
– Utrudnieniem dla gospodarki stało się wprowadzenie stałego podatku akcyzowego, głównie od artykułów importowanych oraz surowców do wyrobu piwa i wódki.

1707
1 IX
Konwencja w Altranstädt przywróciła prawa wyznaniowe ewangelikom w krajach habsburskich,  m.in. w Księstwie Świdnicko-Jaworskim. Władze państwowe zwróciły protestantom na Śląsku 121 kościołów, zezwolono na budowę tzw. kościołów łaski (m.in. w Kamiennej Górze i Jeleniej Górze). Dla równowagi cesarz polecił jednak wybudować 15 kościołów katolickich w księstwach, w których zwrócono świątynie protestantom. Zabroniono zamykania dostępu do urzędów ze względu na wyznanie.

– Ponowne otwarcie szkoły ewangelickiej przy Kościele Pokoju (wkrótce przeniesiona do budynku pod numerem 2 na pl. Pokoju). Od 1708 r. było to siedmioklasowe liceum.

1712
– Pierwsza odnotowana księgarnia w Świdnicy założona przez Chrystiana Reimanna.

1715
– Miasto otrzymało stały urząd pocztowy oraz stałe połączenia z Wrocławiem, Nysą, Górnym Śląskiem, Pragą i Berlinem.

1716
12 IX
W zajeździe Pod Czarnym Krukiem przed Bramą Strzegomską wybuchł pożar, w wyniku którego w Świdnicy spaleniu uległo 165 domów, w tym ratusz.

– We Wrocławiu utworzono Merkantilkolleg (Kolegium Handlowe) – urząd zajmujący się wytwórczością i handlem na terenie prowincji śląskiej. Jego działania szły w kierunku ochrony produkcji krajowej, ułatwiania eksportu produktów własnych i utrudniania importu poprzez wysokie cła. Polityka ta wywarła duży wpływ na gospodarkę Śląska, w tym i Świdnicy.

– Leonard Weber wykonał rzeźbę  Atlasa.

1718
– Ukazał się tzw. Regulamin sukienniczy zakazujący kupcom śląskim importu sukna i wywozu wełny. Wprowadzał też surową kontrolę sukna wytwarzanego w kraju.

– Poł.-zach. naroże bloku śródrynkowego ozdobiono rzeźbą św. Jana Nepomucena.

1720
– Mimo długotrwałej rekatolicyzacji w mieście i okręgu mieszka tylko 2 tys. katolików przy 18 tys. protestantów.

– Doprowadzenie do miasta wody drewnianym rurociągiem z rejonu Witoszowa (ujęcia wody znajdowały się w pobliżu drogi na Modliszow).

– Płn.-zach. naroże Ratusza ozdobiono rzeźbą św. Floriana.

1723
15 III
Przedwczesna śmierć Jana Chrystiana Güntera, najwybitniejszego niemieckiego poety I poł. XVIII w., prekursora romantyzmu, urodzonego w Strzegomiu w 1695 r., pobierającego nauki w Świdnicy, związanego z naszym miastem osobą swej wielkiej miłości, Magdaleny Leonory Jachmann.

1723–1725
– Budowa domu opatów krzeszowskich (dziś Miejska Biblioteka Publiczna) wg projektu świdniczanina F.A. Hammerschmidta.

1725
– Tkactwem chałupniczym trudniła się ludność 297 miejscowości w Księstwie Świdnicko- Jaworskim.


1728
– W Świdnicy osiedlił się przybyły z Drezna August Gottfried Hoffmann, wybitny rzeźbiarz, późniejszy twórca m.in. ołtarza i ambony w Kościele Pokoju oraz wystroju snycerskiego Sali Maksymiliana w Książu, a także rzeźb na reprezentacyjnym dziedzińcu zamkowym.

1732
– W Świdnicy istnieje księgarnia Johanna Georga Bohema, wydawcy m.in. pism Güntera.
– G.L. Weber ozdobił Rynek rzeźbą Neptuna (studnia).
– W Świdnicy zaczęło się ukazywać pierwsze na Śląsku czasopismo literacko-naukowe pt. „Gelehrte Neuigkeiten Schlesiens” („Śląskie Nowości Naukowe”).

1737
7 IV
Zmarł malarz Franz Heigel (urodził się w Mirsku). W 1726 r. uzyskał małe prawo obywatelskie Świdnicy. Jego obrazy olejne zachowały się m.in. w katedrze świdnickiej, zaś freski w kościele w Wierzbnej oraz kaplicy św. Anny w Starych Bogaczowicach. Heigel mieszkał w Świdnicy przy ul. Grodzkiej.

 – W Świdnicy osiadł wraz z rodziną Gottfried Langhans, ojciec słynnego architekta Carla Gotharda Langhansa (twórcy Bramy Brandenburskiej). Gottfried Langhans był rektorem liceum ewangelickiego przy Kościele Pokoju. W 1741 r. Carl Gothard rozpoczął naukę w świdnickim liceum.

1739
– W domu Pod Złotym Chłopkiem otworzył księgarnię Jan Jakub Korn. Była to zapewne filia założonej 8 lat wcześniej we Wrocławiu księgarni wraz z wydawnictwem.
– Wydane w tymże roku Generalne artykuły cechowe podporządkowały cechy całkowicie władzom miejskim oraz administracji państwowej.

1740
16 XII
Wojska pruskie pod dowództwem Fryderyka II wkroczyły na Śląsk (stacjonowały tu jedynie dwa austriackie pułki piechoty). Początek I wojny śląskiej.