Kalendarium dziejów Świdnicy (lata 1526-1740). Część I – do 1626 r.

1526
29 VIII
W bitwie pod Mohaczem zginął Ludwik Jagiellończyk. Ponieważ młody władca nie pozostawił potomka, wygasła czesko-węgierska linia Jagiellonów. Na mocy układu wiedeńskiego z 1515 r. Węgry i Czechy, a wraz z nimi Śląsk, przeszły pod panowanie austriackich Habsburgów.

1527
21 IV
Świdniczanie, wraz z przedstawicielami rycerstwa Księstwa Świdnicko-Jaworskiego, złożyli w Świdnicy hołd pierwszemu habsburskiemu władcy, królowi Ferdynandowi I. Stany Księstwa Świdnicko-Jaworskiego miały bowiem przywilej składania hołdu władcy na własnym terytorium.

20 V
Król Ferdynand I nakazał schwytać strzegomskiego kaznodzieję Johanna Reichela (zwanego Eilffingerem – jedenastopalczastym), który był zwolennikiem Kaspara von Schwenckfelda. Reichela powieszono na gruszy na „łące żydowskiej” w pobliżu Świdnicy (znajdowała się ona pomiędzy potokiem Jabłoniec i wsią Tomkowa).

Świdnicki proboszcz, Franziskus Reusner, żali się w swym liście na szerzące się w Świdnicy od 1522 r. wpływy nauki Lutra. Wspomina o zmianach w liturgii nabożeństw oraz sakramentów.

1527–1529
– W rejonie Świdnicy uaktywniła się sekta anabaptystów. Stanowili oni lewe skrzydło luterańskiej reformacji, praktykowali chrzest dorosłych, głosili niezależność oraz wolność stanów. Tworzyli wspólnoty ściśle religijne. Taka wspólnota w rejonie Świdnicy istniała w Pszennie.

1528
9 V
Potężny pożar zniszczył północną i zachodnią część miasta łącznie z dwiema pierzejami Rynku, wieżą ratuszową oraz dawnym zamkiem książęcym. Podczas pożaru na pewnego konwisarza spadł z wieży ratuszowej stopiony ołów i go zabił.

1530
– Cesarz specjalnym dekretem nakazał wypędzenie z księstwa wszystkich heretyków, szczególnie zalecił zwalczanie anabaptystów. Mimo to utrzymali się oni w mieście i okolicy do połowy stulecia.

– Początek sporu skłaniającej się ku protestantyzmowi rady miejskiej z wrocławskimi klaryskami, które miały prawo patronatu nad kościołem farnym polegające na każdorazowym przedstawianiu kandydata na proboszcza. Rada chciał im ten patronat odebrać. Spór ciągnął się aż do 1561 r. Klaryski zrezygnowały z patronatu najpierw na 10 lat, następnie na stałe, w zamian za co rada miała im wypłacać co roku 100 talarów.

1531
7 VIII
Ferdynand I przywrócił miastu prawo wolnego wyboru rady miejskiej, z tym że wybór musiał być zatwierdzony przez starostę księstwa.

1532
9 IV
W dniu Wielkanocy spłonął niedawno ukończony kościół farny, a wraz z nim część miasta. Pożar wywołał wójt Glogisch, który wystrzelił na wiwat z działa stojącego na kościelnej wieży. Płonące szmaty, którymi przybity był ładunek, spadły na dach jednej z kaplic, powodując pożar. Przerażony wójt uciekł do biskupiej Nysy, gdzie jednak dopadli go i zatłukli pałkami rozwścieczeni mieszczanie świdniccy.

1537
23 VII
Gwałtowny deszcz w godzinach popołudniowych spowodował zalanie wielu domów i piwnic. Od pioruna zapaliły się i doszczętnie spłonęły dwa domy przy bramie Kraszowickiej.

– Zamek świdnicki został odbudowany po pożarze przez dr. Franza Grimma. Z zamku zachował się piękny renesansowy portal. Na portalu jest widoczny m.in.  jednogłowy czarny orzeł na złotym polu (herb następcy tronu cesarskiego), herb królestwa Czech i Węgier oraz herb dr. Franza Grimma (na lewym pilastrze).

Portal zamku świdnickiego

1539
29 XI
W wigilię św. Andrzeja zerwała się potężna wichura, a w najbliższą niedzielę spadł tak obfity śnieg,  że niektóre domy zasypane były aż po dachy i aby wyjść trzeba było przekopywać tunele. Ulice były zasypane całkowicie, przez 3 tygodnie nie można było jeździć wozami.

1541
– Plaga szarańczy na Pogórzu Sudeckim, m.in. zniszczone plony w rejonie Świdnicy.

1542
– Świdnica liczyła w tym roku 11 250 mieszkańców, posiadała 1395 domów, z tego ok. 500 na przedmieściach i stanowiła największy po Wrocławiu ośrodek gospodarczo-administracyjny Śląska.

1543
– Stanowisko fizyka miejskiego objął Joachim Achilles (ok.1500–1555), lekarz, właściciel dwu aptek, autor pierwszej drukowanej ordynacji przeciw epidemiom (Wrocław, 1542). W późniejszych latach popadł w konflikt z radą na tle ostrego upominania się o prawa miejskiej biedoty. Fizyk miejski miał za zadanie czuwać nad stanem sanitarnym miasta, czystością ulic, wywozem nieczystości, sprzedażą żywności, grzebaniem zmarłych. Opiekował się szpitalami, leczył ludzi biednych, nadzorował pracę lekarzy, aptek oraz łaźni. Wydawał zarządzenia sanitarne, współpracował z Miejskim Urzędem Dobroczynności Społecznej. Stanowisko to tworzono w miastach śląskich w miarę postępów reformacji, w miejsce zakonów zajmujących się szpitalnictwem i opieką nad ubogimi.

– W Świdnicy pracowało 246 piwowarów. Roczna produkcja piwa wynosiła przeszło 1700 warów (około 70 tys. hektolitrów).

– 43 osoby zatruły się w czasie biesiady w gospodzie Pod Białym Rumakiem. Kilka z nich zmarło.

1544
Proboszczem świdnickim został Sebastian Angerer. Był duchownym katolickim, ale za jego kadencji  w  kościele zarysowały się wyraźnie wpływy luteranizmu. Zaczęto udzielać Komunii pod dwoma postaciami, usunięto z kościoła obrazy i część ołtarzy.

1545
9 X
W dniu tym ścięto przed bramą Piotrową Annę Gotts i pochowano przy szubienicy. Została ona oskarżona o podanie ojcu gwardianowi z klasztoru Franciszkanów oraz swojemu szwagrowi Stenczlowi Fischerowi wrocławskiego piwa, do którego dodała proszek wykonany ze spalonych młodych szczurów, które nie miały jeszcze sierści. Ponadto proszek ten umieściła pod progiem sypialni pewnego człowieka, tak aby przechodzący przez ten próg Stenczel Fischer został zarażony i z tego powodu zmarł, co też się stało.

– Szlachta Księstwa Świdnicko-Jaworskiego otrzymała od cesarza przywilej zezwalający na prowadzenie tkactwa wiejskiego. W efekcie tegoż nastąpił szybki rozwój tkactwa chałupniczego na Pogórzu Sudeckim. Z drugiej strony jednak tkactwo to stanowiło dużą konkurencję dla rzemiosła miejskiego. Przywilej ten świadczy o stopniowym ograniczaniu praw ekonomicznych mieszczaństwa na rzecz szlachty.

1546
Cesarz nadał świdnickiej papierni prawo używania znaku wodnego w postaci dzika.

1547
23 II
Pożar, który wybuchł w domu słodownika Franza Gelhorna, zniszczył 126 domów na ulicach: Wysokiej (Pułaskiego), Bednarskiej (Teatralna) i Poszewniczej (Przechodnia).

1549
– Świdniccy mieszczanie pozwani przed trybunał królewski w Pradze pod zarzutem sprzyjania Związkowi Szmalkaldzkiemu, organizacji polityczno-wojskowej skupiającej nastawionych antycesarsko protestanckich książąt Rzeszy. Przedstawicieli rady oskarżono o zdradę stanu i obrazę majestatu. Miasto musiało zapłacić 21 tys. talarów grzywny, a burmistrz Kasper Fuerstenau został uwięziony.

I połowa XVI w.
– Ze Świdnicą w tym okresie są związani pisarze – humaniści: Caspar Ursinus Vaelius [Bernhardi] (1493–1539), urodzony w Świdnicy, wychowanek Akademii Krakowskiej, przez pewien czas wychowawca późniejszego cesarza Maksymiliana II, autor wielu dramatów, listów poetyckich, epigramatów i elegii oraz Franciszek Faber (1497–1565), pochodzący z Otmuchowa pisarz miejski, również wychowanek krakowskiej Alma Mater, autor m.in. poematów (Bohemia – 1520 i Sobothus sive Silesia [Sobótka, czyli Śląsk]). Ten drugi poemat jest apoteozą Śląska.

– Kościół i klasztor Franciszkanów w rękach rady miejskiej – oddany do użytku protestantom.

połowa XVI w.
– Okres szczytowego rozwoju gospodarczego miasta. Wielka produkcja piwa, sukna, wyrobów metalowych, zwłaszcza noży. Samych piwowarów skupionych w cechu karczmarzy działa w mieście ponad stu. Produkty świdnickiego rzemiosła, zwłaszcza piwo, znajdują szeroki zbyt w całej Środkowej Europie. Miasto prowadzi ożywione stosunki handlowe z licznymi krajami, m. in. Niemcami, Włochami, Niderlandami, Francją, Hiszpanią, Rusią, a przede wszystkim z ziemiami polskimi. Do Polski wywozi się głównie piwo, sukna i noże oraz inne wyroby metalowe, przywozi się natomiast skóry, futra, miód, wosk, śledzie, tran, sadło, len oraz płótna. Ponadto na ziemiach polskich zakupuje się wielkie ilości bydła rogatego, które następnie przepędza się na Śląsk, a często jeszcze dalej, do Czech czy Saksonii.

1555
25 IX
Pokój religijny zawarty w Augsburgu, oparty na zasadzie cuius regio eius religio (czyje panowanie, tego wyznanie) skomplikował poważnie sytuację świdnickich protestantów, jak zresztą wszystkich luteran w krajach habsburskich. Cesarz uzyskał swobodę w prześladowaniu innowierców. Mimo różnorodnych szykan trwających aż do lat czterdziestych XVIII w. ilość protestantów w mieście rosła.

28 XII
Na wieży ratuszowej uruchomiono nowy zegar w miejsce zniszczonego przez pożar w 1532 r. Miał on tarczę dwudziestoczterogodzinną. W 1593 r. wymieniono go na kolejny, już z tarczą dwunastogodzinną.

1556
– Władze cesarskie systematycznie ograniczają niezależność i samorządność miast. Przejawem tego procesu jest zawieszenie statutów cechowych, a następnie wydanie w 1558 r. nowych, podporządkowujących cechy radzie miejskiej, mających ujednolicić organizację cechową w skali państwowej. Stały wzrost podatków na rzecz państwa.

1556/57
– Wyjątkowo ciężka i długotrwała zima. Chłopi karmili bydło słomą zdartą ze strzech.

1560
– Cesarz uchylił ostatecznie ograniczenia wolności wyboru rady miejskiej wprowadzone jako represje w związku z zaburzeniami z lat 1520–1529 (starosta nie musiał zatwierdzać nowego składu rady).

– Ukazuje się tzw. Ordynacja w sprawie porządku w mieście wydana przez radę, określająca dokładnie nie tylko wymogi ściśle porządkowe i higieniczne, ale także ramy właściwego, moralnego zachowania, zabraniająca pijaństwa, burd, nierządu, rozrzutności, regulująca warunki handlu, przeciwdziałająca kradzieżom, napływowi do miasta obcych elementów, poddająca kontroli tzw. margines społeczny. Jest to pierwszy znany dokument tego typu z obszaru Świdnicy i jeden z najwcześniejszych na Śląsku.

– Ferdynand I, król czeski i zarazem cesarz, zatwierdził “Ordunek i statuty” świdnickiego Bractwa Strzeleckiego. Jego początki nie są znane, w każdym razie istniało już na początku XVI wieku. Każdy mieszczanin musiał wówczas posiadać broń i umieć się nią posługiwać w przypadku konieczności obrony.  Stąd takie bractwa powstawały w wielu średniowiecznych miastach. W Świdnicy zbierano się w niedziele w oznaczonym miejscu i ćwiczono początkowo w strzelaniu z kuszy, później z broni palnej.

1561–1628
– Kościół i klasztor Franciszkanów w rękach rady miejskiej – oddany do użytku protestantom.

1561
– Oficjalne powołanie pierwszego pastora luterańskiego w kościele parafialnym pw. św. Stanisława i św. Wacława. Został nim Esaias Heidenreich.

– Powołanie do życia słynnej ewangelickiej szkoły łacińskiej. Mieściła się ona wg A. Helbinga w nieistniejącym dziś budynku przy ul. Długiej (później na jej miejscu wybudowano pruski magazyn zbożowy-uzupełnił W. Rośkowicz), zlikwidowana w okresie kontrreformacji i znów otwarta, już przy Placu Pokoju, po konwencji altranstädzkiej w 1707 r. Była to pierwsza pełna szkoła w mieście, przygotowująca do studiów uniwersyteckich. Wcześniej młodzi świdniczanie, aby podjąć studia, musieli po ukończeniu miejscowej szkoły parafialnej uzupełniać wykształcenie w innych ośrodkach (np. Wrocławiu, Legnicy etc.).

1565
Gotycka wieża kościoła św. Stanisława i św. Wacława otrzymała renesansowy hełm.

1567
30 VII
Powódź w wyniku oberwania chmury zniszczyła kilka domów w sąsiedztwie łaźni, ogrody na terenie Kraszewic, jaz kleczkowski oraz zerwała most Piaskowy (dzisiejsza ul. Westerplatte).

1572
– Głośna sprawa rycerza Kaspara von Sparenberga zwanego Taussdorfem, który rzekomo sprowokowany, zabił w pojedynku syna świdnickiego burmistrza, Franza Freunda. Mimo ucieczki został pojmany przez mieszczan i skazany na karę śmierci pod zarzutem zabójstwa. Wyrok wykonano na świdnickim Rynku, co stało się przyczyną poważnych represji skierowanych przeciw miastu zarówno ze strony stanów śląskich, jak i cesarza. Wszystkie sądy przeniesiono na parę lat do Jawora, a kompetencje rady znacznie ograniczono. Widać tu wyraźnie dążenie do zredukowania uprawnień sądów miejskich, mimo że miały one formalne prawo sądzenia szlachty z tytułu przestępstw i wykroczeń popełnionych w mieście.

1577
– W Świdnicy urodził się Nikolaus Thomas. W 1597 r. napisał „Pieśń pochwalną o mieście Świdnicy”, zawiera ona wiele cennych informacji o mieście w końcu XVI w. Thomas zmarł w 1637 r. w Goerlitz gdzie był pastorem.

 

1584
W szeregu miast śląskich, m.in. w Świdnicy, wprowadzono kalendarz gregoriański.

1585
VI  
Uciekinierzy z Wrocławia zawlekli do Świdnicy dżumę. Do lutego 1586 r. Zmarło w mieście 2007 osób.

1590
3 VI
Podczas zakładania zegara słonecznego na wieży kościoła parafialnego pw. św. Stanisława i św. Wacława urwała się lina i śmierć ponieśli: starszy dzwonnik Paul Faber oraz David Stoll z Lutomi.

1593
Deszcz padał dzień w dzień od 8 VI do 18 VIII. Z gór spłynęły takie masy wody, że czternastokrotnie dochodziło do podtopień. Nadmierna wilgotność gruntów spowodował poważne zniszczenie plonów. Odnotowano znaczne nasilenie zachorowań.

1596
Zawaliła się wieża przy bramie Dolnej miażdżąc stojący obok niewielki domek, należący do rady miejskiej.

1598
Ponowna powódź w wyniku gwałtownych opadów w dniach 15-18 sierpnia.  Zniszczeniu uległy mosty, drogi, domy i ogrody zarówno w Świdnicy jak i okolicznych wsiach.

II połowa XVI w.
– W mieście działa Daniel Scheps (1534–1609), lekarz, fizyk miejski, kronikarz znanego rodu Thommendorfów.

1600
– Miasto otrzymało wodociąg. Machina tłocząca wodę do rynkowych studni poprzez system drewnianych rur, poruszana siłą mięśni, była zlokalizowana w wieży wodnej w rejonie dzisiejszego placu Ludowego.

1601
14 I
Po raz pierwszy popłynęła woda do fontanny na Rynku, w pobliżu domu sukienników.

1604
– Diprand Czettritz, właściciel Wałbrzycha, wydał pierwszy w Księstwie Świdnickim Ordunek węglowy, tj. regulamin wydobycia węgla na Białym Kamieniu (obecnie dzielnica Wałbrzycha). Siłę roboczą stanowili pańszczyźniani chłopi.

1609
20 VIII
Cesarz Rudolf II, wobec zaostrzającego się konfliktu religijnego oraz narastających tendencji do ograniczenia władzy cesarskiej ze strony książąt protestanckich Rzeszy, wydał tzw. List majestatyczny dla Śląska (nieco wcześniej takowy otrzymały Czechy). Gwarantował w nim wszystkim stanom wolność wyznania, wolność wznoszenia szkół i kościołów luterańskich, prawo do wyboru „obrońców wiary” (defensorów), którzy mieli strzec respektowania swobód wyznaniowych i, w razie potrzeby, zwoływać zgromadzenia protestantów. Ponadto cesarz zobowiązał się nie powoływać biskupów wrocławskich na stanowisko starosty krajowego. List został zresztą wydany dopiero pod naciskiem stanów śląskich, które zagroziły Wiedniowi wstrzymaniem płacenia podatków i zawarły z Czechami umowę o wzajemnej pomocy zbrojnej w przypadku konfliktu wyznaniowego.

1611
– Pierwsza oficjalna poczta w mieście, na razie obsługująca stosunkowo niewielki obszar od Strzegomia po Strzelin. Przesyłki doręczał konny pocztylion. Powołanie jej nastąpiło na polecenie starosty krajowego, księcia brzeskiego Jana Chrystiana.

1615
– Zygmunt III Waza zatwierdził w Gnieźnie swobody w handlu z Polską dla kupców świdnickich.

1618
23 V
Tak zwana „defenestracja praska” (przedstawiciele protestanckich stanów czeskich wyrzucili oknem z zamku praskiego dwóch cesarskich namiestników i ich sekretarza, co było hasłem do wybuchu antyhabsburskiego powstania w Czechach). Początek wojny trzydziestoletniej.

1618
VII
Stany śląskie w odpowiedzi na prośbę protestantów czeskich zdecydowały się udzielić im pomocy. Powołano sześciotysięczną armię pod dowództwem księcia karniowskiego Jana Jerzego Hohenzollerna, której część wkroczyła natychmiast do Czech, biorąc udział w obronie tego kraju przed atakami wojsk habsburskich.

1619
27 VIII
Detronizacja cesarza Ferdynanda II przez stany śląskie.

1620
8 XI
Klęska powstańców pod Białą Górą, upadek powstania czeskiego, początek represji, które objęły również Śląsk.

1621
21 II
Drezdeńska ugoda cesarza ze stanami śląskimi, które wpierw poparły powstanie czeskie. Za 300 tys. guldenów cesarz wybaczył Śląskowi i potwierdził wcześniejsze przywileje z Listem majestatycznym włącznie.

– Kwaterunek w Świdnicy wojsk protestanckich Jana Jerzego karniowskiego oraz oddziałów saskich.

– Reaktywacja świdnickiej mennicy. Była ona jednak czynna tylko do 1623 r.

– Pierwsza wzmianka o świdnickiej drukarni uruchomionej przez Johannesa Jägera (Venatora); znajdowała się ona przy ul. Teatralnej.

1623
26 VI
Na polecenie cesarza zamknięto wszystkie śląskie mennice za wyjątkiem wrocławskiej. Ostateczny upadek mennicy świdnickiej.

XII
Kwaterunek cesarskich dragonów. Miasto musiało utrzymywać wojsko i zaspakajać wszelkie potrzeby żołnierzy i oficerów.

– Miasto Świdnica posiadało 12 wsi z 232 gospodarstwami o łącznym areale 3890 ha, a ponadto spory obszar lasów.

– Bardzo poważne straty w zasobach żywności spowodowała niespotykana plaga myszy.

1624–1625
– Zaraza pochłonęła w Świdnicy około 400 ofiar. Stałe przemieszczanie się wojsk, które miasto musiało kwaterować i utrzymywać, np. siedmiotygodniowy pobyt jazdy cesarskiego pułkownika Neuhausa kosztował miasto 153 tys. talarów.

1626
Dwudniowy pobyt w Świdnicy generała cesarskiego Albrechta Wallensteina (mieszkał on wówczas w domu Pod Złotym Chłopkiem w Rynku) oraz jego wojsk zakwaterowanych w samym mieście i najbliższej okolicy. Poniesiony przez miasto koszt samego wyżywienia  – 7241 florenów.

– Miasto zostało zmuszone do wystawienia kompanii wojska i utrzymania jej przez 13 tygodni kosztem 10 826 florenów.

– Na zimowych leżach dwie kompanie jazdy i pięć kompanii piechoty cesarskiego pułkownika Franza Albrechta księcia von Sachsen-Lauenburg. Prócz kwater i wyżywienia miasto musiało dawać co tydzień 20 tys. guldenów, a na odchodne wojsk 240 tys. florenów haraczu.