Muzeum Kupiectwa

Waga stołowa, Johann Rademacher, firma R&G, Berlin, Niemcy, 1885, udźwig do 10 kg

O historii

W 1881 Johann Rademacher i Paul Grüdelbach założyli w Berlinie fabrykę maszyn i sprzętów dla gospodarstw domowych, przemysłu przetwórczego oraz wag, która funkcjonowała do 1906. Johann Rademacher w 1884 zgłosił nową konstrukcję wagi stołowej do Cesarskiego Urzędu Patentowego i uzyskał patent o numerze 31923 na wagę z równolegle prowadzonymi szalami za pomocą krzyżujących się osi (Waage mit Parallelführung der Schalen mittelst sich kreuzender Achsen). W tym samym roku opatentował ten system we Francji i Anglii. Końcem 1884 Cesarska Komisja Normowania i Legalizacji (NEK) w Berlinie dopuściła do produkcji wagę nowego systemu „D”. Produkcję rozpoczęto w 1885. Na polecenie NEK za pośrednictwem Saksońskiej Komisji Miar przekazano wagę Rademachera ekspertom z firmy Kopp&Haberland w Oschatz. W przeciwieństwie do prototypu, który został wysoko oceniony, produkt masowy został źle przyjęty. Główny zarzut dotyczył marnej jakości wykonania i oporów na panewkach, uniemożliwiających prawidłowe ważenie, co ostatecznie przesądziło o niepowodzeniu nowego systemu. W sumie wyprodukowano około 400 sztuk i planowano kolejne 600. Pierwsze dopuszczono do legalizacji jedynie w Brandenburgii, nie wszystkie jednak egzemplarze ją uzyskały z powodu wadliwych przegubów. Zainteresowanie systemem „D” wyraziła wirtemberska Centrala Handlu i Rzemiosła, jednak nie otrzymała ani jednego egzemplarza. Firma R&G nie mogła, z braku możliwości finansowych, prowadzić dalszej produkcji, a sprzedażą już wytworzonych wag zajmowała się spółka handlowa H.C. Havemann, która posiadała także koncesję na sprzedaż za granicą. Zgodnie z kolejną decyzją NEK system „D” został dopuszczony jako Kamerun – Waagen. Dlatego wyprodukowane już wagi trafiły do nowej niemieckiej kolonii, do Kamerunu. W ten sposób NEK zręcznie pozbył się dalszych kłopotliwych badań. W jego materiałach waga Rademachera pojawia się jeszcze w 1900 i 1914. Ostatecznie nowa konstrukcja nie przyjęła się, ponieważ faza produkcyjna była zbyt krótka, aby wyeliminować niedokładności w przegubach, zwłaszcza pod szalkami. Waga była opisywana w wielu fachowych czasopismach, jednak nie znalazł się fabrykant zainteresowany ponowną produkcją wagi systemu „D”, genialnej idei Johanna Rademachera.

O konstrukcji
Unikalna konstrukcja wagi złożonej oparta na krzyżujących się osiach jest podobna do wagi systemu „C” – Robervala, gdzie dźwignie wagi pracują na zasadzie równoległoboku. Różnica polega na tym, że w nowym systemie dwie belki - główna i dolna, posiadają trzy poprzeczne osie skręcone pod kątem 45 stopni. Osie te są jednocześnie nożami, środkowe – oporowymi, a końcowe – ładunkowymi. Po osadzeniu w panewkach korpusu, osie krzyżują się pod kątem 90 stopni, a obie dźwignie poruszają się równolegle jedna nad drugą. Dzięki temu można osadzić na nożach ładunkowych, także krzyżujących się, obejmy. Posiadają one w dolnej oraz w górnej części przeguby, w których są panewki w postaci litery M ze sprężynującej blachy stalowej. W przegubach dolnych znajdują się noże ładunkowe osi, zarówno głównej, jak i dolnej belki. W przegubach górnych osadzone są na nożach ładunkowych podstawy szal – odważnikowej z tarownikiem i ładunkowej (marmur). Przegub, w którym następuje styk noża z panewką, jest w wadze bardzo newralgicznym miejscem. Gdy nóż nie znajduje się centralnie w panewce, cała waga się chwieje. Przy bardzo precyzyjnym zamocowaniu noży waga Rademachera posiada bardzo dobre właściwości metrologiczne, takie jak brak bocznych wychyleń i bardzo dużą czułość.

Na podstawie:
Johannes Lindner, Die Systeme der oberschaligen oder Tafelwaagen, Mass und Gewicht. Zeitschrift für Metrologie nr 34, Solingen 1995, s. 806.
Johannes Lindner, Die oberschaligen oder Tafelwaagen, „System D” (Rademacher), Mass und Gewicht. Zeitschrift für Metrologie nr 39, Solingen 1996, s. 922-936.
Marek Sandecki, Wagi stołowe z kolekcji Marii i Marka Sandeckich, Świdnica 2004, [1]

Radosław Skowron